Winston tỉnh dậy nước mắt đầm đ́a.
Julia ngái ngủ xoay ḿnh sát lại anh, lẩm bẩm điều
ǵ giống như : "Chuyện ǵ vây ?"
"Anh nằm mơ
--," anh bắt đầu trả lời rồi im
bặt. Giấc mơ quá phức tạp, không diễn
tả được. Ngoài giấc mơ, c̣n có kỷ
niệm liên hệ đến nó đă lướt qua óc
anh vài giây sau khi anh tỉnh giấc.
Anh
nằm nhắm
mắt trở lại, vẫn đắm ḿnh trong không khí
chiêm bao. Đó là một giấc mơ sáng rộng trong
đó cả cuộc đời anh h́nh như trải ra trước
mắt anh, y hệt quang cảnh một chiều hạ sau cơn
mưa. Nó trọn vẹn xảy ra trong ḷng tấm chặn
giấy thủy tinh, nhưng mặt thủy tinh lại là ṿm
trời, và dưới ṿm trời mọi thứ ngập
trong một ánh sang êm dịu cho phép nh́n ra quăng xa vô
tận. Giấc mơ có thể đuợc bao gồm trong
-- c̣n có thể nói nó đặc là -- một cử
chỉ cánh tay của mẹ anh, được lập
lại ba mươi năm sau bởi ngựi đàn bà Do
Thái anh đă thấy trong cuốn phim thời sự,
cố đỡ đạn cho đứa bé trai nhỏ trước
khi trực thăng bắn tan cả hai.
"Em biết không,"
anh nói, "cho tới giờ anh cứ tưởng anh đă
giết mẹ anh ?"
"Tại sao anh
lại giết mẹ anh ?" Julia vẫn ngái ngủ
hỏi.
"Anh không giết
mẹ. Không giết một cách cụ thể."
Trong
giấc mơ anh
đă nhớ lại h́nh ảnh cuối cùng của mẹ
anh, và trong vài giây khi tỉnh giấc, chùm sự kiện
nhỏ quanh đó tái hiện trong óc anh. Đấy là
một kư ức anh đă phải cố t́nh đẩy lui
hàng năm trời khỏi tâm thức anh. Anh không chắc
chắn ngày tháng, nhưng khi chuyện xảy ra anh không
thể dưới mười tuổi, mà ước
chừng mười hai tuổi.
Cha
anh đă mất tích
khoảng trước đó, bao nhiêu lâu trước th́
anh không nhớ ra được. Anh nhớ rơ hơn hoàn
cảnh ồn ào khó khăn của thời bấy giờ :
những cơn kinh hoảng định kỳ trước
các cuộc dội bom và những sự trú ẩn trong
trạm tàu hầm, những chồng vôi gạch đổ
nát khắp nơi, những bản thông cáo khó hiểu dán
ở các góc phố, những bọn cướp trẻ
mặc áo đồng mầu, những đuôi khổng
lồ ngoài tiệm bánh ḿ, tiếng súng máy nổ từng
đợt ngoài xa -- trên hết, sự không bao giờ có
đủ ăn. Anh nhớ lại những buổi
chiều dài anh cùng lũ nhỏ khác ăn chực quanh thùng
và đống rác, nhặt nhạnh sóng lá cải, vỏ
khoai tây, có khi cả vụn vỡ bánh ḿ được
anh và lũ nhỏ cạo tro cẩn thận ; anh và chúng c̣n
đợi các xe vận tải, được biết là
chở thức ăn cho súc vật chăn nuôi, trên một
con đường chắc chắn xe phải đi ngang, v́
khi xe xóc trên ổ gà ngoài đường, có cơ xe
đánh rắc một ít mẩu bă dầu.
Khi
cha anh mất tích,
mẹ anh không tỏ chút ngạc nhiên hay đau buồn
mạnh mẽ nào, nhưng bà bỗng thay đổi
hẳn. Bà đâm h́nh như mất hết sinh lực. Ngay
Winston cũng thấy rơ ràng bà đợi chờ một
chuyện bà biết thế nào cũng sẽ xảy ra. Bà
làm mọi việc cần phải làm -- nấu ăn,
giặt giũ, khâu vá, làm giường, quét nhà, phủi
bụi trên mặt ḷ sưởi -- luôn luôn một cách
thật chậm chạp, lạ lùng là không với một
cử động thừa nào, như một người
mẫu tự động của nghệ sĩ. Thân h́nh
hộ pháp cân đối của bà dường như quay
về thế bất động một cách tự nhiên. Có
lúc bà ngồi yên hàng giờ trên giường, ẵm em gái
anh, một đứa trẻ nhỏ độ hai, ba
tuổi, ốm yếu và rất lặng lẽ, có một
khuôn mặt gầy choắt như khỉ. Cũng có khi, nhưng
rất hiếm, bà ôm Winston vào ḷng và siết chặt anh
thật lâu không nói một lời. Mặc dầu c̣n
trẻ và ích kỷ, anh ư thức rằng thái độ
của mẹ anh liên quan tới sự kiện không bao
giờ được nhắc tới sắp sửa
xảy ra.
Anh
nhớ lại căn
pḥng gia đ́nh anh ở, một pḥng tối tăm,
hấp hơi, choán mất nửa bởi chiếc giường
có chăn phủ trắng. Trong pḥng có một ḷ bếp khí
trong kẽ chắn ḷ sưởi và một kệ đựng
thức ăn, ngoài thềm có một chậu rửa bát
bằng sành nâu dùng chung với nhiều pḥng. Anh hồi tưởng
tấm thân giống tượng của mẹ anh khom ḿnh
trên bếp khí, ngoáy chất ǵ đó trong xoong. Trên
hết anh nhớ lại cơn đói liên tục của
anh và những trận căi vă gay gắt bần tiện vào
bữa ăn. Anh thường kêu ca eo sèo đi đi
lại lại với mẹ, tại sao không có thêm
thức ăn, anh la hét giận dữ với bà (anh nhớ
cả giọng nói của anh lúc đó, sớm bắt
đầu vỡ và thỉnh thoảng rít lên một cách
đặc biệt), hay anh gắng ra giọng mếu máo
đáng thương để được ăn
nhiều hơn em gái. Mẹ anh rất sẵn sàng phân
nhiều cho anh hơn. Bà coi như đương nhiên, anh,
"cậu con trai", phải có phần lớn hơn.
Bữa ăn nào bà cũng van anh chớ ích kỷ và
nhớ rằng em gái anh đau ốm cũng cần
thức ăn, nhưng vô ích. Anh vẫn hét giận dữ
khi bà ngưng phát thức ăn cho anh, anh thường
giằng lấy th́a múc khỏi tay bà, hoặc bốc
mẩu đồ ăn trên đĩa em. Anh biết anh
bỏ đói mẹ và em anh, nhưng anh không dằn
được ḿnh ; anh c̣n cảm thấy anh có quyền làm
vậy. Cơn đói gào trong bụng anh dường như
biện bạch cho anh. Giữa hai bữa ăn, nếu
mẹ anh không canh chừng, anh thường bốc vụng
trong kho thức ăn thảm thương dự trữ trên
kệ.
Một hôm khẩu
phần xúc cô la được đem ra phát. Đă từ
mấy tuần hay mấy tháng qua, không có chuyện này. Anh
nhớ rất rơ miếng xúc cô la nhỏ quư hóa ấy.
Đó là một thanh hai ông xơ * (hồi đó danh
từ ông xơ vẫn được dùng) chung cho cả
ba người trong gia đ́nh anh. Hiển nhiên phải chia
nó ra ba phần ngang nhau. Bất thần, như thể
thốt ra từ một người lạ, Winston nghe
thấy ḿnh lên tiếng gầm to đ̣i bằng được
cả thanh xúc cô la. Mẹ anh bảo anh không được
ăn tham. Thế là có một cuộc căi quấy lâu dài,
quanh đi quẩn lại, với tiếng ḥ, tiếng rên,
nước mắt, lời mắng, lời mặc cả.
Em gái choắt bé của anh ôm chặt hai tay lấy mẹ,
y hệt một con khỉ con, nh́n anh qua vai mẹ với
đôi mắt to buồn tẻ. Cuối cùng mẹ anh
bẻ ba phần tư thanh xúc cô la cho anh, và đưa
phần c̣n lại cho em anh. Đứa bé cầm lấy
phần ḿnh và ủ ê ngắm nó, có lẽ không hiểu
đó là ǵ. Winston nh́n nó một hồi. Rồi anh
bồng nhẩy nhanh vồ lấy mảnh xúc cô la trên tay
em, chạy ra cửa.
[*
ccdg. 1 ông xơ =
khoảng 28,35 gam]
"Winston, Winston !"
mẹ anh gọi anh trở lại. "Về ngay !
Trả lại em mày miếng xúc cô la của nó."
Anh
dừng chân nhưng
không trở về. Đôi mắt ưu tư của
mẹ anh đính vào mặt anh. Ngay hiện tại khi nghĩ
lại sự thể, anh không biết sự sắp sửa
xảy ra bấy giờ là sự ǵ. Em gái anh, ư thức ḿnh
bị cướp vật ǵ đó, khẽ thốt lên
một tiếng rên. Mẹ anh quàng tay qua đứa bé ép
mặt nó vào ngực ḿnh. Có cái ǵ trong cử chỉ
của bà bảo anh rằng em gái anh sắp chết. Anh
quay người chạy xuống cầu thang với
mảnh xúc cô la đă dính tay.
Anh
không bao giờ
gặp lại mẹ anh. Sau khi nuốt hết xúc cô la anh hơi
cảm thấy xấu hổ về ḿnh, và lang thang hàng
giờ ngoài phố cho tới khi cơn đói kéo anh
về nhà. Khi anh trở về, mẹ anh đă mất
dạng. Thuở đó sự mất tích đă thành
chuyện thường t́nh. Trong căn pḥng không có ǵ
mất đi, ngoài mẹ anh và em gái anh. Không thiếu
một quần áo nào, kể cả chiếc áo choàng
của mẹ anh. Cho tới nay anh không chắc mẹ anh
đă chết. Rất có thể bà chỉ bị gửi
đi một trại khổ sai. Về phần em anh, nó có
thể, như chính anh, bị đưa vào một trong
những trại trẻ con vô gia đ́nh (được
gọi là Trung Tâm Thu Hồi) phát triển với cuộc
nội chiến, hay có thể nó bị gửi đi
trại khổ sai cùng mẹ, hay giản dị hơn, có
thể nó đă bị bỏ rơi rồi chết đâu
đó.
Giấc mơ vẫn dai
dẳng trong óc anh, nhất là cái cử chỉ ôm choàng che
chở của cánh tay chứa đựng toàn thể ư nghĩa
cơn chiêm bao. Tâm tư anh quay về một giấc mơ
khác nằm thấy hai tháng trước. Y như khi mẹ
anh ngồi trên chiếc giường phủ khăn
trắng với đứa nhỏ bám vào mẹ, mẹ anh
đă ngồi trên chiếc tàu đắm, xa dưới chân
anh, ch́m xâu dần mỗi phút, nh́n vẫn nh́n anh qua làn nước
đă ngả đen.
Anh
kể cho Julia
chuyện mất tích của mẹ anh. Vẫn không mở
mắt, nàng xoay người lại để thu ḿnh vào
một thế thoải mái hơn.
"Em dám chắc
thuở ấy anh là một của quỷ thối," nàng
nói không rơ tiếng. "Trẻ con đứa nào cũng là
quỷ cả."
"Phải. Nhưng
điểm thực của câu chuyện là --"
Theo
hơi thở
của nàng, hiển nhiên nàng sắp thiếp ngủ
trở lại. Anh muốn tiếp tục nói về mẹ
anh. Theo như anh có thể nhớ về bà, anh cho bà không
phải là một thiếu phụ khác thường,
lại càng không phải là một người thông minh ;
mặc vậy bà có một tư chất quư phái, trong
sạch, chỉ v́ bà tuân theo mẫu mực cá nhân. T́nh
cảm của bà xuất phát ngay tự bà, không thể
biển chất v́ ngoại cảnh. Ư nghĩ rằng
một hành động v́ vô hiệu hóa ra vô nghĩa không
thể đến với bà. Nếu ḿnh yêu ai, ḿnh yêu người
đó, khi ḿnh không cho được ǵ khác, ḿnh c̣n cho
được t́nh yêu. Khi miếng xúc cô la cuối cùng
đă mất, mẹ anh đă ôm chặt đứa bé
trong ḷng. Như vậy không tích sự ǵ, chẳng thay
đổi được ǵ, không sinh ra được thêm
xúc cô la, không cản được cái chết của
đứa bé hay của chính bà ; nhưng đó là cử
chỉ tự nhiên đối với bà. Người đàn
bà tị nạn trong thuyền cũng bao phủ đứa
bé trai với cánh tay ḿnh, một hành động không
hữu ích hơn sự lấy giấy chống bom đạn.
Tác động hăi hùng của Đảng là đă vừa
thuyết phục được con người rằng các
xung động và cảm t́nh đơn thuần không đáng
kể, vừa cướp giựt khỏi tay họ mọi
quyền lực trên thế giới vật chất. Một
khi bạn đă rơi vào tṛng của Đảng, điều
bạn cảm thấy hay không cảm thấy, điều
bạn làm hay dằn không làm, hoàn toàn không khác ǵ nhau. Ǵ
th́ ǵ, bạn cũng biến mất, và bạn cũng như
hành động của bạn không được ai
biết đến nữa. Bạn bị thải sạch
khỏi gịng lịch sử. Thế nhưng đối
với dân chỉ hai thế hệ trước, sự
thể trên không được coi là trọng, v́ họ không
có định ư biến đổi lịch sử. Họ
bị chi phối bởi những mối trung nghĩa riêng
tư mà họ không có ư nghĩ đặt thành vấn
đề. Điều cốt yếu là liên hệ cá nhân,
và một cử chỉ đầy bất lực như
một cái hôn, một giọt nước mắt, một
lời nói với người hấp hối, có giá
trị riêng của nó. Winston bỗng nghĩ rằng dân
đen c̣n ở trong hoàn cảnh đó. Họ không chung thành
với một đảng, một quốc gia hay một lư
tưởng, họ trung thành với nhau. Lần đầu
tiên trong đời anh, anh không khinh rẻ dân đen hay nghĩ
tới họ như một lực lượng trơ ́
sẽ có ngày sống dậy và tái tạo thế giới.
Dân đen đă giữ được tính người.
Họ không bị trai cứng trong ḷng. Họ đă
vịn vào những cảm xúc nguyên thủy mà anh phải
ra tâm cố gắng mới học lại được.
Và đương nghĩ vậy, anh có liên tưởng, không
hiển nhiên đúng lúc, về sự hai tuần trước
anh thấy một bàn tay cụt nằm trên vỉa hè và
đá nó xuống cống như thể nó là một lơi
cải.
"Dân đen là người,"
anh nói to. "Chúng ta không phải là người."
"Tại sao không ?"
Julia đă tỉnh dậy trở lại hỏi.
Anh
ngẫm nghĩ
một lúc rồi nói : "Em có khi nào nghĩ rằng
hay nhất cho chúng ḿnh chính là bước khỏi chốn
này trước khi quá muộn, và không bao giờ gặp
lại nhau nữa không ?"
"Có chứ cưng,
điều ấy có thoáng trong óc em nhiều lần. Nhưng
ǵ th́ ǵ, em cũng sẽ không làm thế."
"Cho tới giờ chúng
ḿnh hên," anh nói. "Nhưng vận may không thể kéo
dài lâu hơn nữa. Em c̣n trẻ. Em có vẻ b́nh thường
vô tội. Nếu em tránh những người như anh, em
có thể sống thêm năm chục năm nữa."
"Không, em đă suy
nghĩ chín rồi. Anh làm ǵ, em làm đó. Anh chớ có
xuống tinh thần. Em khá giỏi việc giữ ḿnh
sống sót."
"Chúng ḿnh có thể
ở với nhau sáu tháng nữa -- cho là một năm
đi -- không sao biết được. Tận cùng chúng ḿnh
chắc chắn sẽ phải ĺa nhau. Em có ư thức ḿnh
sẽ hết sức cô đơn như thế nào không ?
Một khi chúng bắt được ḿnh sẽ không có ǵ,
hoàn toàn không có ǵ ḿnh giúp được nhau. Nếu anh
thú tội chúng sẽ bắn em, mà dù anh không chịu khai,
chúng cũng vẫn bắn em. Không có điều ǵ anh có
thể làm hay nói, hay dằn không nói, hoăn nổi dù
chỉ năm phút cái chết của em. Ngay không đứa
nào trong hai đứa ḿnh sẽ biết được
đứa kia c̣n sống hay chết. Chúng ḿnh sẽ hoàn
toàn mất hết năng lực. Điều duy nhất
đáng kể là chúng ḿnh sẽ không phản bội nhau,
dù điều đó chẳng thể thay đổi ǵ."
"Nếu anh ám
chỉ sự cung xưng," nàng bảo, "chắc
chắn chúng ḿnh sẽ khai hết. Ai ai cũng thú. Không thú
không được. Chúng tra tấn người ta."
"Anh không muốn nói
đến sự thú tội. Cung xưng không có nghĩa là
bội phản. Ḿnh nói ǵ hay làm ǵ không quan trọng :
chỉ có t́nh cảm đáng kể thôi. Nếu chúng làm
được cho anh hết yêu em -- đó mới là
sự phản bội thực sự."
Nàng ngẫm nghĩ
một hồi : "Chúng không thể làm vậy
được. Đó là điều duy nhất chúng không
thể làm được. Chúng có thể khiến anh nói
bất cứ điều ǵ -- bất cứ điều
ǵ nhưng chúng không thể làm anh tin điều
ấy. Chúng không thể đi được vào ḷng anh."
"Không," anh hơi
thêm hy vọng một chút nói, "không ; thật đúng
thế. Chúng không thể nắm được ḷng ḿnh.
Nếu ḿnh cảm thấy rằng giữ nhân tính là
một việc bơ làm, ngay khi kết quả chẳng
thể có được, ḿnh thắng chúng."
Anh
nghĩ tới máy
truyền h́nh với cái tai không bao giờ khép của nó.
Chúng có thể ŕnh bạn đêm ngày, nhưng nếu
bạn giữ được ḿnh tỉnh táo, bạn có
thể đánh lừa chúng. Với tất cả trí thông
minh của chúng, chúng chưa hề chế ngự
được bí quyết cho phép khám phá ra người khác
nghĩ ǵ. Có lẽ điều này bớt đúng khi
bạn thực sự rơi vào tay chúng. Không sao biết
được những ǵ xảy ra trong Bộ T́nh Yêu, nhưng
có thể đoán : các cuộc tra tấn, các thuốc
thang, các máy móc tinh vi đo phản ứng thần kinh
của bạn, sự giảm từ từ tinh thần v́
trạng thiếu ngủ, cô độc và bị tra tấn
luôn hồi. Dầu sao chăng nữa, không thể giấu
kín được sự kiện. Chúng sẽ t́m ra manh
mối, chúng sẽ vắt nó ra khỏi bạn nhờ
sự tra tấn. Nhưng nếu mục đích không
phải là sinh tồn mà là giữ nhân tính, cuối cùng
khai hay không khai nào khác ǵ ? Chúng không thể biến hóa
t́nh cảm của bạn : về việc này chính
bạn cũng không đổi được, dù bạn
muốn. Chúng có thể vạch trần ra từng chi
tiết mọi hành dộng, lời nói hay tư tưởng
cúa bạn ; nhưng thâm tâm bạn, mà sự vận hành bí
mật ngay cả đối với bạn, chúng không
thể vi phạm.