Winston đang nằm mơ thấy mẹ.
Theo
anh nghĩ, khi mẹ
anh mất, anh khoảng mười, mười một
tuổi. Bà là một người cao lớn, đẹp như
tượng, khá lặng lẽ, có cử chỉ chậm
chạp và một mái tóc đẹp tuyệt vời.
Về cha, anh nhớ mơ hồ hơn như một người
tóc đen gầy g̣, chuyên mặc quần áo màu sậm
thẳng nếp (Winston đặc biệt nhớ cái đế
giầy rất mỏng của cha), và đeo kính. Chắc
hẳn cả hai đă bị d́m ngập trong một
cuộc đại thanh trừ đầu của những năm
năm mươi.
Hiện mẹ anh đang
ngồi tại một nơi xa xâu dưới anh, tay
bồng em gái anh. Anh không nhớ ǵ về em gái ngoại
trừ sự nó là một đứa nhỏ yếu đuối
luôn luôn im lặng với cặp mắt to chăm chú.
Cả hai ngước mắt nh́n anh. Hai người ở
một nơi nào đó trong ḷng đất -- đáy
giếng chẳng hạn, hay một nấm mộ sâu --
một nơi không những đă xa dưới chân anh,
lại c̣n ch́m xuống xa dần. Hai người ở
trong khách sảnh một con tàu đắm, ngước
mắt nh́n anh qua nước đặc dần. Hăy c̣n không
khí trong khách sảnh nên cả hai c̣n nh́n thấy anh và anh
c̣n nh́n thấy họ, nhưng đồng thời hai người
ch́m sâu măi trong nước xanh chốc lát sẽ vĩnh
viễn che đậy họ khỏi mắt anh. Anh ở ngoài
trong ánh sáng và không khí trong khi mẹ và em anh bị hút
xuống cơi chết, hai người ở dưới kia bởi anh ở trên này. Anh biết thế và mẹ cùng em anh
biết thế, và anh có thể đọc sự hiểu
biết đó trên mặt hai người. Không có sự trách
cứ trên mặt hay trong tâm của mẹ và em anh, chỉ
có sự hiểu biết rằng hai người phải
chết để cho anh sống, rằng điều đó
thuộc trật tự sự vật không thể tránh
được.
Anh
không thể nhớ
việc ǵ đă xảy ra, nhưng trong giấc mơ anh
hiểu rằng sao đó mẹ và em gái anh đă hy sinh
đời sống của ḿnh cho anh. Đây là một
giấc mơ thuộc loại tuy giữ phối cảnh
đặc biệt của giấc mơ vẫn tiếp
tục sinh hoạt của trí tuệ, khiến những
sự kiện và ư nghĩ hiện trong giấc mơ
vẫn c̣n h́nh như mới mẻ và có giá trị khi người
nằm mơ tỉnh giấc. Điều bỗng kích động
Winston lúc này là sự cái chết của mẹ anh, gần
ba mươi năm về trước, bi thảm và đau
buồn không thể bao giờ c̣n thế được.
Cảnh bi thảm, theo nhận xét của anh, thuộc
thời xưa cũ, một thời c̣n có t́nh riêng, t́nh yêu
và t́nh bạn, khi mọi người trong một gia đ́nh
sát cánh bên nhau không cần biết đền lư do. Ḷng tưởng
nhớ mẹ xâu xé tim anh, bởi bà mất đi
đương lúc thương yêu anh, khi anh c̣n quá nhỏ
và ích kỷ để yêu lại bà, và bởi v́ sao đó,
anh không nhớ ra sao, bà đă hy sinh đời bà cho
một quan niệm trung thực cá nhân bất di bất
dịch. Những sự thể này, như anh hiểu, không
thể xảy ngày nay. Ngày nay có sợ hăi, có hận thù,
có đau đớn, nhưng không có phẩm cách trong
cảm xúc, không có những đau buồn sâu đậm
hay phức tạp. Mọi điều này anh h́nh như
thấy trong cặp mắt to của mẹ và em gái anh,
đang ngước nh́n anh qua làn nước xanh hàng trăm
sải dưới sâu, và đang ch́m xuống dần.
Đột nhiên anh đứng
trên một băi cỏ ngắn mềm vào một buổi
chiều hạ khi ánh dương tà chiếu vàng mặt
đất. Quang cảnh anh đang nh́n trở đi trở
lại trong những giấc mơ của anh, thường
xuyên đến nỗi anh không bao giờ chắc hẳn
anh có từng thấy nó ngoài đời hay không. Những
khi tỉnh nghĩ tới nó anh đặt tên nó là Xứ
Vàng. Đó là một băi đồng cỏ lâu đời,
bị thỏ gặm nhấm, xuyên qua bởi một con
đường ṃn, đây đó nhố lên một ổ
chuột chũi. Tại một bờ rào bên kia cánh đồng,
nhánh cây du đu đưa dưới gió nhẹ, khuấy
lá thành mớ dày đặc như tóc đàn bà. Ở
đâu gần đó, tuy ngoài tầm mắt, có một ḍng
suối trong veo chảy chậm, tới dưới các cây
liễu đọng lại thành vũng trong đó cá
bạch bơi lội.
Cô gái tóc đen băng
qua cánh đồng về phía cây liễu. Cơ hồ
chỉ bằng một động tác, cô ta xé toạc
quần áo rồi văng nó xuống bên một cách khinh thường.
Thân h́nh cô ta trắng mịn nhưng không gợi t́nh
dục nào nơi anh, anh c̣n hầu như không thèm ngắm
cô ta. Cảm giác tràn ngập anh lúc đó là ḷng hâm
mộ cử chỉ ném văng quần áo của cô.
Vẻ duyên dáng lờ lững của cử chỉ đó
h́nh như tiêu diệt cả một văn hóa, cả
một hệ thống tư tưởng, làm như Bác,
Đảng và Cảnh Sát Tư Tưởng có thể
bị quẹt vào cơi hư vô bởi một cái phất
tay tuyệt đẹp. Đó cũng là một cử
chỉ thuộc thời xa xưa. Winston tỉnh dậy
với chữ "Shakespeare" trên môi.
Máy truyền h́nh phát ra
một tiếng c̣i điếc tai kéo dài ba mươi giây.
Đă không trăm bẩy nhăm, giờ ngủ dậy
của nhân viên các sở. Winston nhoai ra khỏi giường
-- trần truồng, v́ một đảng viên Đảng
Ngoài chỉ được lĩnh ba ngàn phiếu quần
áo một năm, mà một bộ áo ngủ tốn sáu trăm
phiếu -- và vơ lấy một chiếc áo gi lê tồi
tàn với một chiếc quần cộc vắt ngang trên
ghế.Chương tŕnh Chấn Thể sắp bắt
đầu. Lát sau một cơn ho mănh liệt thường
chụp lấy anh mỗi khi anh mới tỉnh giấc làm
anh gấp hai người lại. Nó rút hết khí khỏi
ngực anh hết trọn đến nỗi anh phải
nằm ngả lưng hít kỹ một hồi mới
thở lại được. Tĩnh mạch anh phồng lên
v́ cơn ho làm anh tổn sức, và chứng loét giăn tĩnh
mạch bắt đầu làm anh ngứa.
"Đoàn ba mươi
đến bốn mươi !", một giọng
đàn bà the thé nỗi lên. "Đoàn ba mươi đến
bốn mươi ! Xin ra chỗ đứng. Lứa
từ ba mươi đến bốn mươi !"
Winston
nhảy ra đằng
trước máy truyền h́nh trên đó đă xuất
hiện một thiếu phụ gầy g̣ nhưng vạm
vỡ, mặc áo lót rộng và đi giầy thể thao.
"Gấp duỗi cánh
tay lại !" bà ta hô. "Làm theo tôi ! Một,
hai, ba, bốn ! Một, hai, ba, bốn ! Nào
nữa, các đồng chí, hăng lên một chút chứ !Một,
hai, ba, bốn ! Một, hai, ba, bốn !..."
Nỗi đau đớn
do cơn ho chưa xóa hết nổi khỏi óc anh ấn tượng
của giấc mơ, và cử động thể dục
nhịp nhàng như thể phục hồi ấn tượng
đó. Trong khi anh máy móc giơ tay ngược xuôi cùng
đeo trên mặt nét nghiêm vui được coi là thích
hợp với giờ Thể Chấn, anh gắng hướng
tâm về thời thơ ấu xa xưa mù mịt của
anh. Cực kỳ khó. Mọi sự trước những năm
cuối thời năm mươi đều đă phai
nhạt. Khi không có ngoại chuẩn làm đối
chiếu, ngay đường đời của chính ḿnh cũng
mất phần minh bạch. Bạn nhớ nhiều sự
kiện quan trọng có thể chẳng hề xảy ra,
bạn nhớ chi tiết của nhiều sự việc nhưng
chẳng sao bắt lại được bầu không khí
quanh chúng, và có những chuỗi thời gian dài rỗng
tuyếch không thể gắn ǵ vào được.
Thời đó cái ǵ cũng khác. Ngay tên các xứ và h́nh
thể các xứ trên bản đồ cũng khác. Không
Phận Một, chẳng hạn, hồi đó không tên là
vậy : Nó được gọi là Anh quốc hay
Britain, mặc dầu Luân Đôn, anh chắc chắn
vậy, vẫn luôn luôn được kêu là Luân Đôn.
Winston tuyệt nhiên không thể nhớ ra thời nước
anh không có chiến tranh, nhưng rơ ràng hồi anh c̣n
nhỏ có một thời kỳ ḥa b́nh lâu dài v́ một
kỷ niệm xa xưa nhất của anh là một vụ
phi cơ oanh tạc làm mọi người sửng sốt.
Có lẽ đó là lần bom nguyên tử rơi xuống
Colchester. Anh không nhớ chính vụ oanh tạc, nhưng anh
nhớ rơ bàn tay của cha anh nắm lấy tay anh đồng
thời hai cha con chạy nhanh xuống, xuống, xuống măi
tận một vực sâu hoẳm dưới ḷng đất,
quanh quanh một chiếc cầu thang xoáy rung rinh dưới
chân anh và làm anh mỏi cẳng đến nỗi anh
mếu máo khiến cha anh phải dừng chân nghỉ.
Mẹ anh theo xa sau với dáng điệu chậm chạp
như chiêm bao của bà. Bà ẵm em gái sơ sinh của
anh -- hay có thể bà chỉ ôm một đống khăn
giường : anh không chắc lúc ấy em gái anh đă
ra đời chưa. Cuối cùng gia đ́nh anh đổ
tới một nơi ồn ào đông người, một
trạm xe điện ngầm theo anh hiểu.
Nơi đây dân chúng nào
ngồi khắp sàn đá lát, nào ngồi sát nhau thành
tụm, người nọ trên ḷng người kia trên
ghế dài sắt. Winston và cha mẹ kiếm được
chỗ ngồi trên sàn đất, và gần họ có hai
ông bà già ngồi sát nách nhau trên ghế sắt. Ông già
mặc một bộ quần áo sẫm chỉnh tề và
đội một chiếc mũ dạ đen nghiêng về
phía sau mái tóc bạc phơ ; mặt ông ta đỏ
ngầu và cặp mắt xanh của ông đầy nước
mắt. Ông ta hôi mùi rượu gin. H́nh như rượu
toát ra từ da thịt ông thay thế cho mồ hôi, và có
thể tưởng tượng rằng nước mắt
đang chảy trên mặt ông là rượu gin nguyên
chất. Nhưng dù ông hơi say, ông quả đau đớn
v́ một nỗi buồn thành thực không thể chịu
đựng nổi. Winston khờ khạo hiểu rằng
một chuyện ghê gớm, một chuyện không thể
tha thứ được, một chuyện vô phương
cứu văn đă xảy ra. Mà h́nh như anh hiểu
chuyện đó là ǵ. Một người được
ông già yêu thương -- có lẽ một cháu bé gái --
đă bị giết. Cứ năm phút, ông già lại
nhắc lại :
"Ḿnh không nên tin tưởng
chúng. Tôi từng nói vậy, phải không Bà ? Tin chúng
là thế đó. Tôi vẫn nói vậy. Ḿnh không nên tin cái
giống đó."
Nhưng cái giống không
đáng tin là giống ǵ th́ Winston hiện không nhớ ra.
Từ hồi đó,
chiến tranh gần như liên tiếp, mặc dầu, nói
cho đúng, không phải lúc nào cũng một thứ
chiến tranh. Nhiều tháng, khi anh c̣n nhỏ, có những
cuộc giao tranh hỗn tạp trong đường phố
Luân Đôn, vài trận anh nhớ như in. Nhưng xét
lại lịch sử của cả thời đó xem ai
đánh ai, đánh vào lúc nào, hoàn toàn không thể
được, v́ không có tài liệu viết cũng như
lời nói nhắc tới một sự tích khác hiện t́nh.
Ví như ngày nay, vào năm 1984 (nếu quả là 1984),
Đại Dương tranh chiến với Âu Á và giao
kết với Đông Á. Trong các phát ngôn công cộng hay
riêng tư không bao giờ có sự chấp nhận
rằng có thời ba cường quốc liên kết
lối khác. Thật ra, như Winston biết rơ, chỉ
mới bốn năm trước Đại Dương
đánh nhau với Đông Á và liên minh với Âu Á. Nhưng
đó chỉ là mảnh hiểu biết vụng trộm
ngẫu nhiên đến với anh v́ trí nhớ anh không hoàn
toàn bị kiềm chế. Chính thức th́ sự thay đổi
đồng minh không hề xảy ra. Đại Dương
đang giao chiến với Âu Á : vậy là Đại
Dương bao giờ cũng đánh nhau với Âu Á.
Kẻ thù đương thời bao giờ cũng bị
tả như quân ác tuyệt đối, cho nên không
thể có một sự giao kết với họ trong quá
khứ hoặc tương lai.
Điều hăi hùng, anh
nghĩ vậy lần thứ mười ngàn trong khi anh khó
nhọc ưỡn vai về phía sau (tay chống háng, ai
nấy xoay người từ eo trở lên, một cử
động được coi là tốt cho bắp thịt
lưng) -- điều hăi hùng là có thể mọi sự
đó là sự thật. Nếu Đảng có thể
chỉ tay về quá khứ mà bảo về sự kiện
này kia nó không hề xảy ra, điều đó
chẳng đáng sợ hơn cả sự tra tấn hay cái
chết ư ?
Đảng bảo
rằng Đại Đương không bao giờ liên minh
với Âu Á. Anh, Winston, biết rằng Đại Dương
đă liên kết với Âu Á mới bốn năm trước.
Nhưng sự hiểu biết này do đâu mà có ?
Chỉ trong tâm thức của riêng anh, mà tâm thức anh
thế nào rồi cũng bị tiêu diệt. Và nếu
mọi người khác chấp nhận lời nói dối
do Đảng áp đặt -- nếu mọi tài liệu ghi
hệt nhau -- th́ điều man trá đi vào lịch sử
và biến thành sự thật. Theo khẩu hiệu của
Đảng " Kẻ nào kiềm chế được
quá khứ, kẻ đó kiểm soát được tương
lai : kẻ nào kiểm soát được hiện
tại, kẻ đó kiềm chế được quá
khứ ". Tuy nhiên quá khứ, mặc dầu bản năng
dễ biến đổi, chưa bao giờ bị ngụy
tạo. Bất cứ điều ǵ hiện nay được
coi là thật vĩnh viễn và vĩnh viễn thật.
Hết sức giản dị. Chỉ cần không ngưng
áp chế kư ức bạn. Thế gọi là "Kiểm
soát thực tế" : Ngôn Mới là "ư đôi".
" Nghỉ !"
Nữ huấn luyện viên hô một cách vui vẻ hơn
một chút.
Winston
buông thơng tay
xuống và chậm chạp hít thở đầy lồng
ngực. Óc anh lén vào thế giới ngoắt nghéo của
ư đôi. Vừa biết vừa không biết, ư thức
sự thật trong khi thận trọng đặt điều,
giữ cùng một lúc hai quan điểm hủy loại
lẫn nhau, biết rằng hai quan điểm đó trái ngược
nhau mà cứ tin cả hai, dùng luận lư chống lại
luận lư, bác bỏ luân lư đồng thời dựa vào
luân lư, tin rằng nền dân chủ không thể có
được nhưng cho là Đảng bảo vệ dân
chủ, quên bất cứ điều ǵ cần quên,
rồi kéo lại điều đó trở về kư
ức khi nào cần đến, rồi lại vội vàng
quên nó ngay : và trên hết áp dụng quá tŕnh ấy
cho chính quá tŕnh. Tinh tế đến thế là tột
độ : dẫn dụ một cách ư thức sự vô
ư thức, rồi lại không ư thức hành động
tự thôi miên vừa rồi. Ngay muốn hiểu biết
danh từ "ư đôi" phải đồng thời
sử dụng ư đôi.
Nữ huấn luyện
viên lại kêu gọi mọi người chú ư : "
Và bây giờ xem ai sờ được ngón chân nào !"
bà ta hăng say nói. " Xin các đồng chí thẳng người
từ hông trở lên. Một - hai ! Một -
hai !..."
Winston
ghét vận động
này, nó làm anh đau buốt từ gót tới mông và thường
tận cùng làm anh lên cơn ho. Những suy tưởng
của anh mất đi phần dễ chịu. Quá khứ,
theo anh nghĩ, không chỉ bị ngụy tạo mà c̣n
bị hủy diệt. Bởi làm sao xác định
được ngay sự kiện hiển nhiên nhất
nếu không có ǵ làm chứng ngoài kư ức của riêng ḿnh.
Anh cố nhớ anh nghe nhắc tới Bác lần đầu
tiên năm nào. Anh cho có lẽ vào khoảng những năm
sáu mươi, nhưng không thể nào chắc được.
Trong các sách sử về Đảng, dĩ nhiên Bác
hiện như vị lănh tụ và nhà bảo vệ Cách
Mạng ngay từ những ngày đầu. Công trạng
của Bác đă được đưa lùi dần vào
thời gian cho tới khi gia nhập thế giới
huyền hoặc của những năm ba mươi
bồn mươi, khi dân tư bản đội mũ
lạ đời h́nh trụ dạo đường
phố Luân Đôn trong những xe hơi bóng nhoáng hay
cỗ xe ngựa có cửa kính. Không làm sao biết
được truyền kỳ đó có bao phần
thật bao phần bịa. Winston c̣n không nhớ được
ngay cả chính Đảng ra đời hồi nào. Anh không
tin đă được nghe nhắc tới từ Anh Xă trước
năm 1960, nhưng có thể nó được phổ
biến sớm hơn dưới h́nh thức Ngôn Cũ
"Xă Hội Chủ Nghĩa Anh". Mọi sự loăng
tan trong sương khói. Tuy nhiên, thỉnh thoảng có
thể vạch ra được một điều dối
trá rành rành. Ví như việc không phải Đảng
chế ra tàu bay như sách sử về Đảng tuyên
bố. Anh nhớ đă có tàu bay từ thời thơ
ấu xa xưa nhất của anh. Nhưng không thể
chứng minh điều ǵ. Không bao giờ có chứng
cớ. Chỉ đúng một lần anh đă cầm trong
tay một bằng chứng không thể chối căi
được về sự ngụy tạo sự kiện
lịch sử. Và lần đó --
" Smith !"
tiếng the thé hét lên từ máy truyền h́nh. "6079
Smith W. ! Phải, anh ḱa ! Xin anh cúi đầu
xuống thấp hơn ! Anh có thể làm khá hơn
thế ! Anh không cố gắng. Cúi thấp hơn nào ! Như vậy khá hơn đó, đồng chí !
Bây giờ cả đoàn nghỉ và xem tôi."
Bất thần, mồ hôi
nóng toát ra khắp ḿnh Winston. Mặt anh vẫn giữ
vẻ hoàn toàn thản nhiên. Chớ bao giờ tỏ
sự sợ hăi ! Chớ bao giờ tỏ nỗi oán
giận ! Chỉ một chớp mắt cũng đủ
phản ḿnh. Anh đứng nh́n trong khi nữ huấn
luyện viên giơ tay trên đầu và -- không thể
gọi là một cách duyên dáng nhưng với một điệu
đặc biệt gọn gàng hiệu nghiệm -- cúi người
xuống rồi đặt đốt đầu ngón tay dưới
các ngón chân.
"Đây
nhé, các
đồng chí !Đấy là điều tôi
muốn thấy các đồng chí làm. Xem lại tôi nào. Tôi
lên ba mươi chín và đă có bốn con. Coi này ". Bà
ta lại cúi xuống. " Các đồng chí thấy
đầu gối tôi không cong chứ. Ai cũng làm
được như vậy nếu muốn," bà ta
vừa nói thêm vừa đứng thẳng người
lại. "Bất cứ ai dưới bốn mươi
nhăm tuổi cũng đều có thể sờ
được ngón chân. Tất cả chúng ta không có hân
hạnh chiến đấu ngoài mặt trận nhưng ít
nhất toàn thể chúng ta có thể giữ ḿnh sao cho
khỏe. Hăy nhớ tới những thanh niên của chúng ta
trên mặt trận Malabar ! Và nhưng thủy thủ trên
Pháo Đài Nổi ! Hăy nhớ tới những điều họ đang chịu đựng. Bây giờ các
đồng chí tập thử lại. Thế khá hơn
đó, đồng chí, thế khá hơn nhiều,"
bà ta khuyến khích trong khi Winston cúi mạnh người
xuống, và lần đầu tiên từ mấy năm nay
anh sờ trúng ngón chân mà không c̣ng đầu gối.